Κωνσταντῖνος Καραθεοδωρῆς - Καραθεοδωρῆς καὶ “Einstein”

Καραθεοδωρῆς καὶ “Einstein”

 

    Ὁ Κωνσταντῖνος Καραθεοδωρῆς εἶχε μία στενὴ ἐπιστημονικὴ συνεργασία μὲ τὸν “Albert Einstein”. Μεταξὺ τῶν δύο ἀνδρῶν ὑπῆρχε μία μεγάλη ἀλληλεκτίμηση. Δὲν εἶχαν ἀναπτύξει ὅμως μεγάλη οἰκειότητα. Πάντοτε μιλοῦσαν μεταξύ των στὸν πληθυντικὸ καὶ ὁ ἕνας ἀποκαλοῦσε τὸν ἄλλον: «κύριε συνάδελφε» ἢ «ἀγαπητὲ κύριε».

    Ἡ γνωριμία των ἀνάγεται στὰ τέλη τοῦ 1913, ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Καραθεοδωρῆς ἦτο καθηγητὴς στὸ Πολυτεχνεῖο τοῦ “Breslau” καὶ ὁ “Einstein” ἦτο καθηγητὴς στὸ ἐρευνητικὸ ἰνστιτοῦτο “Wilhelm Kaiser” τοῦ Βερολίνου καὶ μέλος τῆς Πρωσσικῆς ἀκαδημίας τῶν ἐπιστημῶν. Κατὰ μία ἐκδοχὴ τοὺς σύστησε ὁ “Max Planck”. Ὁ ἕνας γνώριζε ὅμως τὸν ἄλλον ἀπὸ τὶς δημοσιεύσεις στὸ “Mathematische Annalen” καὶ στὸ “Annalen der Physik” ἀντιστοίχως.

    Τὸ 1924 ὁ Κωνσταντῖνος Καραθεοδωρῆς καὶ ὁ “Albert Einstein” μαζὶ μὲ τοὺς “David Hilbert” καὶ “Otto Blumenthal” ἀναλαμβάνουν τὴν ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ “Mathematische Annalen”. Τὸ περίφημο αὐτὸ μαθηματικὸ περιοδικὸ ἱδρύθηκε τὸ 1868· τὸ 1876 ἀνέλαβε τὴν ἔκδοσή του ὁ “Felix Klein”. Ἡ συνεργασία τῆς ὁμάδας αὐτῆς διακόπηκε τὸ 1933, ὅταν ὁ “Albert Einstein” κατέφυγε στὶς Η.Π.Α.

    Πολλὲς φῆμες κυκλοφοροῦν σχετικῶς μὲ τοὺς δύο αὐτοὺς κορυφαίους ἐπιστήμονες· συμφώνως μὲ τὴν πιὸ ἀκραία, ὁ “Einstein” ἰδιοποιήθηκε τὴν θεωρία τῆς σχετικότητας – τόσο τῆς γενικῆς, ὅσο καὶ τῆς εἰδικῆς – ἀπὸ τὸν Καραθεοδωρῆ. Μία ἄλλη φήμη (καὶ αὐτὴ ἀκραία) θέλει μία προχωρημένη ἐργασία τοῦ Καραθεοδωρῆ σχετικῶς μὲ τὸν χωρόχρονο νὰ ἔχῃ ἐξαφανισθῆ ἀπὸ τὰ ράφια ὅλων τῶν βιβλιοθηκῶν.     

    Τέλος, συμφώνως μὲ τὶς πλέον ἐπιεικεῖς φῆμες, ἡ συμβολὴ τοῦ Καραθεοδωρῆ στὴν ὁλοκλήρωση τόσο τῆς εἰδικῆς ὅσο καὶ τῆς γενικῆς θεωρίας τῆς σχετικότητας ἦταν κἄτι περισσότερο ἀπὸ σημαντική. Ὅταν ὁ “Einstein” τελείωσε τὸ 1916 τὴν γενικὴ θεωρία τῆς σχετικότητας καὶ τὴν δημοσίευσε τὸν ἴδιο χρόνο στὸ περιοδικὸ “Annalen der Physik” μὲ τίτλο “Die Grundlage der allgemeinen Relativitätstheorie” («ἡ βάση τῆς γενικῆς θεωρίας τῆς σχετικότητας»), ὡρισμένοι ψιθύριζαν ὅτι ἡ βοήθεια τοῦ Κωνσταντίνου Καραθεοδωρῆ ἦταν πολὺ μεγάλη στὴν ἐπεξεργασία τῶν μαθηματικῶν σχέσεων τῆς θεωρίας αὐτῆς.

    Κἀνένα ἀποδεικτικὸ στοιχεῖο δὲν ὑπάρχει ποὺ νὰ ἐπιβεβαιώνῃ τοὺς ἰσχυρισμοὺς αὐτούς. Ἀπεναντίας ἡ κ. Δέσποινα Ῥοδοπούλου/Καραθεοδωρῆ σὲ μία σχετικὴ συζήτηση ποὺ εἶχε ὁ ὑπογράφων μαζί της στὶς 16/1/2000 παρουσίᾳ τῆς μαθηματικοῦ Ρούλας Σπανδάγου εἶναι ἀπόλυτη στὸ θέμα αὐτό: «ὁ πατέρας μου εἶχε μία ἐπιστημονικὴ φιλία μὲ τὸν “Einstein” ποὺ διήρκεσε μέχρι τὸν θάνατό του· ἂν συνέβαινε κἄτι τέτοιο, δὲν θὰ ὑπῆρχε λόγος διατηρήσεως τῆς φιλίας αὐτῆς».   

    Πράγματι, ὁ Καραθεοδωρῆς καὶ ὁ “Einstein” εἶχαν μία συχνὴ ἀλληλογραφία μέχρι τὸ 1933, ὅταν ὁ “Einstein” κατέφυγε στὶς Η.Π.Α. Τὸ 1936, ὅταν ὁ Καραθεοδωρῆς ἐπισκέφθηκε τὴν Ἀμερική, οἱ δύο ἄνδρες συναντήθηκαν μὲ κάθε μυστικότητα στὸ “Princeton” λόγῳ τῆς ἐπικρατούσης καταστάσεως στὴν Γερμανία. Ἀπὸ τὸ 1937 μέχρι τὸ 1946 φαίνεται ὅτι δὲν ὑπῆρχε κἀμμία γραπτὴ ἐπικοινωνία μεταξύ των καὶ αὐτὸ ὀφείλεται στὴν ἐμπόλεμη κατάσταση.

    Ἕνας ἄλλος σοβαρὸς ἰσχυρισμός, ὁ ὁποῖος ἀνατρέπει καὶ τὶς περὶ κλοπῆς φῆμες, προκύπτει ἀπὸ τὸ λῆμμα «χωρόχρονος» ποὺ περιέχεται στὴν μεγάλη Ἑλληνικὴ ἐγκυκλοπαίδεια τοῦ Δρανδάκη. Τὸ λῆμμα αὐτό, τὸ ὁποῖο ἔγραψε ὁ Κωνσταντῖνος Καραθεοδωρῆς τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1932, ἀναφέρεται ἐπανειλημμένως στὸν “Einstein” καὶ στὶς θεωρίες του ποὺ διατυπώθηκαν τὸ 1916, δῆλα δὴ 16 χρόνια πρὶν τὴν συγγραφὴ τοῦ λήμματος.

    Εἶναι γεγονὸς πάντως ὅτι ὁ “Einstein” ζήτησε πολλὲς φορὲς τὴν μαθηματικὴ συνδρομὴ τοῦ Κωνσταντίνου Καραθεοδωρῆ καὶ ὁ Καραθεοδωρῆς δὲν τοῦ τὴν ἀρνήθηκε. Αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀπὸ μία ἐπιστολὴ ποὺ ἔστειλε ὁ “Einstein” – μᾶλλον τὸ 1916 – στὸν Καραθεοδωρῆ.

 

 

Βερολῖνο, Κυριακὴ

    Ἀγαπητὲ κύριε συνάδελφε, βρίσκω θαυμάσιο τὸν ὑπολογισμὸ ποὺ κάνατε. Κἄποιο μικρὸ λάθος γραφῆς στὴν δεύτερη σελίδα μὲ δυσκόλεψε λίγο. Τώρα ὅμως τὰ καταλαβαίνω ὅλα. Νομίζω ὅτι πρέπει νὰ δημοσιεύσητε τὴν θεωρία – στὴν μορφὴ ποὺ τῆς δώσατε – στὸ ἐπιστημονικὸ περιοδικὸ «χρονικὰ τῆς φυσικῆς», διότι οἱ φυσικοὶ κατὰ κανόνα – ὅπως καὶ ἐγὼ βεβαίως – ἀγνοοῦν τὸ ἀντικείμενο αὐτό. Μὲ τὸ γράμμα μου πρέπει νὰ σᾶς ὑπενθυμίζω ὅτι εἶμαι Βερολίνιος, ὁ ὁποῖος μόλις ἀνεκάλυψε τὸ πάρκο τοῦ “Grunewald” καὶ διερωτᾶται: ἂν ἤδη προϋπῆρξαν σὲ αὐτὸ ἄνθρωποι.

    Ἂν θέλητε νὰ μπῆτε στὸν κόπο νὰ μοῦ ἐξηγήσητε ἀκόμη καὶ τοὺς κανονικοὺς μετασχηματισμούς, θὰ βρῆτε ἕναν εὐγνώμονα καὶ εὐσυνείδητο ἀκροατή. Ἂν ὅμως λύσητε καὶ τὸ πρόβλημα τῶν κλειστῶν γραμμῶν τοῦ χρόνου, θὰ σταθῶ μπροστά σας μὲ σταυρωμένα τὰ χέρια. Πίσω ἀπὸ αὐτὸ ὑπάρχει κρυμμένο κἄτι ποὺ εἶναι ἀντάξιο τοῦ ἱδρῶτος τῶν καλλιτέρων.

Μὲ τοὺς καλλιτέρους χαιρετισμούς:

A. Einstein.

 

 

 

     Στὶς 6 Σεπτεμβρίου τοῦ 1916 ὁ “Einstein” γράφει στὸν Καραθεοδωρῆ: «μὲ βάλατε σὲ σκέψη, θέλοντας νὰ σᾶς δώσω τὴν σαφῆ ἐτυμολογία τῆς σχέσεως “Hamilton/Jacobi”· μόλις τὴν βρῆκα μόνος μου καὶ σᾶς παρουσιάζω τὶς ἁπλές μου σκέψεις, ὥς τε νὰ σᾶς ἀπαλλάξω ἀπὸ τὸν κόπο»· «ὅπως βλέπετε, μοῦ λείπει ἕνας πιὸ φυσικὸς δρόμος διὰ μέσου τῶν ἐξισώσεων (3α) καὶ (3β)»· «δὲν θὰ θέλατε νὰ σκεφθῆτε κἄτι ἀκόμη, σχετικῶς μὲ τὸ πρόβλημα τῶν κλειστῶν χρονογραμμῶν;»· «ἐκεῖ βρίσκεται τὸ κέντρο τοῦ ἀλύτου μέχρι τώρα προβλήματος τοῦ χωροχρόνου».

 

 

 

 

ΠΗΓΗ

Σπανδάγος Ε., ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργον τοῦ Κ. Καραθεοδωρῆ, ἐκδόσεις «Αἴθρα», Ἀθῆναι, 2000, σελ. 331-335.