ΜΙΧΑΗΛ ΣΠΑΝΑΚΟΣ | ΕΥΠΡΟΣΗΓΟΡΟΣ

   Ἡ ζωγραφικὴ ἔζη εἰς τὸν τόπον ἡμῶν ἀφανής. Ὑπῆρχεν χάρις εἰς μερικὰς δυνατὰς ἀτομικότητας, ἀλλὰ οὐδέποτε ἀπετέλει κοινωνικὴν ἀνάγκην. Ἦτο ὁ Βολωνάκης ὁ ζωγράφος, ἦτο ὁ Λύτρας ὁ ζωγράφος· οὐδέποτε ἦτο ἡ ζωγραφική. Τὸ κοινὸν ἠγνόει τὴν ζωγραφικήν· ἡ ζωγραφικὴ ἦτο ἀδιάφορος διὰ τὸ κοινόν. Ὁ Λύτρας καὶ ὁ Βολωνάκης καὶ ὁ Λάντσας ἀποτελοῦσιν λοιπὸν τὴν πρώτην χρονολογικὴν σειράν· οὗτοι διδάσκουσιν ἢ καθοδηγοῦσιν τοὺς ἄλλους· περὶ αὐτοὺς καὶ μετ’ αὐτῶν ὑπάρχει μία δευτέρα σειρά: Ροϊλός, Φωκᾶς, Γυαλλινᾶς, Προσαλέντης, Χατζόπουλος, Λαμπάκης, Οἰκονόμου, Κοντόπουλος, Μποκατσιάμπης, Λεμπέσης, Χατζῆς· οὗτοι σχηματίζουσιν ἓν σῶμα. Τινὲς ἐκ τῶν νεοτέρων αὐτῶν: • διδάσκουσιν καὶ προσελκύουσιν περισσοτέρους μαθητάς. • δημιουργοῦσιν φιλοτέχνους καὶ διὰ τῆς προσωπικῆς αὐτῶν ἐνεργείας ἀρχίζουσιν νὰ ἑλκύωσιν τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ κοινοῦ πρὸς τὴν ζωγραφικήν. Εἰς αὐτοὺς προστίθεται καὶ ἐκ τῆς διδασκαλίας τινῶν ἐξ αὐτῶν προέρχεται ὅλη ἡ τρίτη σειρὰ ἐκ νέων: Γερανιώτης, Μαθιόπουλος, Ἀριστεύς, Λασκαρίδου, Βι

Πρὸ πολλοῦ χρεωστῶ εἰς ὑμᾶς καὶ εὐχαριστίας καὶ δικαιολογίας. Δὲν πρέπει ὅμως νὰ κακίζητε διὰ τὴν μέχρι τοῦδε σιωπήν μου πρὸς τὸ γράμμα ὑμῶν τοῦ Μαρτίου. Κατεγινόμην νὰ λάβω πληροφορίας περὶ τῶν βιβλίων, ἅ περ ἐστείλατε παρά τε τῶν εὐεργετῶν Ζωσιμάδων καὶ παρ’ ὑμῶν κατὰ τὰ 1826 καὶ 1827· περιέμενον δὲ καὶ τὰ στελλόμενα πάλιν βιβλία καὶ παρ’ ὑμῶν καὶ παρὰ τοῦ φιλοπάτριδος κυρίου Μαύρου· ἔφθασαν οὖν ταῦτα καὶ ἤδη κατετάχθησαν εἰς τὴν ἀρχομένην βιβλιοθήκην, τὴν ὁποίαν σπουδάζομεν νὰ συστήσωμεν παρὰ τῷ τυπικῷ σχολείῳ τῷ ἐν Αἰγίνῃ διακοσμουμένῳ· ἐθέλουσιν φθάσει δὲ καὶ τοῦ κυρίου Ῥιζάρη, ἐλπίζω ἐντὸς ὀλίγου· περὶ δὲ τῶν σταλέντων κατὰ τὰ 1826 καὶ 1827, δὲν ὑπῆρξεν τρόπος νὰ εὕρω, οὔ τε τί ἀπεγένοντο, οὔ τε ποῖοι ἔχουσιν αὐτά· ἀποτέλεσμα καὶ τοῦτο, καθὼς καὶ ἄλλα πολλά, τῆς τότε δεινῆς ἀταξίας τῶν ἐνταῦθα πραγμάτων. Ἡ δημοσία ἐκπαίδευσις οὐκ ἔστιν δυνατὸν νὰ κατασκευασθῇ ὅσον ταχέως καὶ αἱ χρεῖαι ἀπαιτοῦσιν αὐτὸ καὶ ἡμεῖς ἐπιθυμοῦμεν αὐτό. Διὰ τὰ σχολεῖα χρειάζονται οἰκήματα· ἐγὼ δὲ φθ

   Ὅταν ὁμιλῶμεν διὰ ἓν πρᾶγμα Ἑλληνικὸν κατὰ τὸ γενικὸν καὶ ἀπόλυτον καθεστὼς τοῦ συστήματος, ἀντὶ νὰ παρατηρῶμεν τὸ πρᾶγμα τοῦτο τὸ ὁποῖον ἔχομεν, ἀρχίζομεν νὰ λέγωμεν ὅ τι ἐμελετήσαμεν εἰς τὰ Εὐρωπαϊκὰ βιβλία καὶ ὅ τι ἔχει γραφῆ εἰς αὐτὰ τὰ βιβλία διὰ τὰ ἐκεῖ πράγματα καὶ ὅ τι ἠκούσαμεν ἐκεῖθεν καὶ ὅ τι εἴδομεν ἐκεῖ καὶ ὅ τι ἐγράφη διὰ τὸν ἕνα ἢ διὰ τὸν ἄλλον. Κάθηται ὁ εἷς εἰς τὴν κεφαλὴν τοῦ ἄλλου. Οἱονδήποτε ἡμέτερον ἐργόχειρον χρησιμεύει εἰς τὴν ἀπελευθέρωσιν ἀπὸ τῶν πραγμάτων τῶν ὁποίων ἐπιβάλλει τὸ σύστημα, τὸ ἐπιφέρον ἡμῖν πλήρη σύγχυσιν καὶ ἀκαταστασίαν. Ὅμως, οἱ ὁμιλοῦντες καὶ οἱ γράφοντες: • ἀντὶ νὰ προάγωμεν τὴν νόησιν τῶν πραγμάτων, θολοῦμεν αὐτήν. • ἀντὶ νὰ ἐξηγῶμεν τὰ πράγματα, μεταχειριζόμεθα αὐτὰ ἐγωιστικῶς ὡς ἀφετηρίαν ἐπιδείξεως τῆς σοφολογιότητος ἡμῶν καὶ πονοῦμεν τόσον ὀλίγον διὰ τὸν τόπον ἡμῶν.

   Τὸ Ἑλληνικὸν γένος εὐθὺς μετὰ τὴν γένεσιν αὑτοῦ δὲν ἔκτισε μύλους πρὸς διατροφὴν αὑτοῦ, ἀλλὰ σχολεῖα, δὲν ἵδρυσε μεγάλα ἱστουργεῖα, ὅπως καλύψῃ τὴν γυμνότητα αὑτοῦ, ἀλλὰ γυμνάσια καὶ δὲν συνέστησε Πλουτακαδημείας, ἀλλὰ Πανεπιστήμιον. Ἡ τοιαύτη τοῦ Ἑλληνικοῦ πνεύματος τροπὴ ἔχει ἴσως πολλοὺς τοὺς ἐπικριτάς, ἀλλ’ αἱ ἐπικρίσεις τούτων παραγνωρίζουσιν οὐχὶ πόρρω ἀφεστώσας ἐθνικὰς περιστάσεις. Βεβαίως παρ’ ἄλλοις λαοῖς προηγοῦνται τὰ ὑλικὰ καὶ ἀκολουθεῖ ἡ τῆς διανοίας ἀνάπτυξις. Ἀλλ’ οἱ Τουρκομάχοι ἦσαν ἔργῳ ἄκροι ἰδεολόγοι καὶ τὸν πολύδακρυν ἐκεῖνον ἀγῶνα ἤραντο οὐχὶ χάριν εὐζωίας καὶ ῥᾳστώνης, ἀλλὰ καὶ τὰ βαρυτιμότατα ὑλικὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ φίλτατα προσήνεγκον θυσίαν ἐπὶ τοῦ βωμοῦ τῶν ἰδεῶν. Οἱ τοιοῦτοι λοιπὸν ἀφιλοσόφητοι μὲν ἐν τῇ θεωρίᾳ ἄνδρες, φιλόσοφοι δὲ ἐν τῇ πράξει ἤθελον ὑβρίσει τὸν ἑαυτῶν ἀγῶνα, ἂν τὴν ἐλευθερίαν αὑτῶν διὰ βαρυτίμων θυσιῶν κτησάμενοι μετεχειρίζοντο ταύτην, ὅπως παχυνθῶσι καὶ τύχωσιν εὐρυτέρων τοῦ βίου ἀπολαύσεων. Οὗτοι ἐν ταῖς ταλαιπωρίαις τοῦ ἀγῶνος ἐγένοντο κα