Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος - Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους | Ἀπὸ τῶν Προϊστορικῶν χρόνων μέχρι τῶν Μηδικῶν πολέμων

Ἡ Ῥώμη, μετὰ μακροὺς ἀγῶνας, προέστη τῆς Ἰταλικῆς Χερσονήσου, καὶ ἔπειτα, ἁπλώσασα τοὺς βραχίονας πρὸς τὰ τέσσαρα σημεῖα τοῦ ὁρίζοντος, ἐκυριάρχησεν ἅπαντος τοῦ ἀρχαίου ἱστορικοῦ κόσμου· ἐν ᾧ ἡ Σπάρτη καὶ αἱ Ἀθῆναι δὲν ἠδυνήθησαν νὰ ἑνώσωσιν εἰς μίαν πολιτείαν οὐδὲ αὐτὴν τὴν μικρὰν ταύτην Ἑλλάδα. Ἡ Ῥώμη ἱστοριοδρόμησεν περὶ τὰ χίλια ἔτη, ὁ δὲ ἱστορικὸς βίος τῆς Σπάρτης καὶ τῶν Ἀθηνῶν ἤρχισεν κυρίως εἰπεῖν ἐν τῇ ἕκτῃ ἑκατονταετηρίδι πρὸ Χριστοῦ καὶ ἐτελείωσεν ἐν τῇ τετάρτῃ. Πόθεν προῆλθεν ἡ τοσοῦτον ἀνομοία τῶν πόλεων τούτων τύχη; Τὸ ναυάγιον τῆς πολιτικῆς ἑνότητος τοῦ ἀρχαίου Ἑλληνικοῦ ἔθνους ἀπεδόθη πολλάκις ἢ εἰς τὸν φυσικὸν τῆς χώρας κατακερματισμὸν ἢ εἰς ἰδιοφυΐαν τινὰ τοῦ ἔθνους. Ἀλλ’ ἡ Ἰταλικὴ Χερσόνησος δὲν εἶναι ὀλιγώτερον τῆς Ἑλληνικῆς κατατετμημένη· ἡ δὲ Σπάρτη καὶ αἱ Ἀθῆναι, ἀγωνισθεῖσαι νὰ μοναρχήσωσιν τῆς Ἑλλάδος, ἀπέδειξαν ὅτι συνῃσθάνοντο τὴν ἀνάγκην τῆς ἑνότητος. Αἱ λοιπαὶ πόλεις ἀντέστησαν μὲν εἰς τὴν ἐκπλήρωσιν τοῦ γενναίου τούτου ἔργου· ἀλλὰ τοιοῦτό τι δὲν συνέβη μόνον ἐν Ἑλλάδι. Ὅλων τῶν ἐθνῶν ἡ ἱστορία ἄρχεται ἀπὸ μικρῶν αὐτοκεφάλων πολιτειῶν, αἵ τινες δὲν πείθονται εὐκόλως νὰ ὑποβληθῶσιν εἰς τοὺς περιορισμοὺς τῆς αὐτονομίας οὓς καθίστησιν ἀπαραιτήτους ὁ νόμος τῆς ἑνότητος. Τούτου ἕνεκα αὕτη δὲν κατορθοῦται εἰμὴ βραδέως ὁπωσοῦν. Πρωτίστως συνενοῦνται ὑπὸ μίαν πολιτείαν τὰ μέρη ἑκάστου κεφαλαιώδους τῆς ὅλης χώρας τμήματος, ἔπειτα δὲ τὰ διάφορα ταῦτα τμήματα· καὶ συνήθως τὸ πρῶτον ἔργον διεξάγεται εὐχερέστερον τοῦ δευτέρου.