Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος - Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους | Ἀπὸ τῶν Προϊστορικῶν χρόνων μέχρι τῶν Μηδικῶν πολέμων

Ὁ Θουκυδίδης ὁ Ἀθηναῖος ἱστόρησεν, πῶς αἱ διάφοροι τῆς Ἀττικῆς πόλεις συνεχωνεύθησαν εἰς μίαν. «Ἐπὶ γὰρ Κέκροπος καὶ τῶν πρώτων βασιλέων ἡ Ἀττικὴ ἐς Θησέα ἀεὶ κατὰ πόλεις ᾠκεῖτο, πρυτανεῖά τε ἔχουσα καὶ ἄρχοντας. Καὶ ὁπότε μή τι δείσειαν, οὐ ξυνῄεσαν βουλευσόμενοι ὡς τὸν βασιλέα, ἀλλ’ αὐτοὶ ἕκαστοι ἐπολιτεύοντο καὶ ἐβουλεύοντο· καί τινες καὶ ἐπολέμησάν ποτε αὐτῶν, ὥσπερ καὶ Ἐλευσίνιοι μετ’ Εὐμόλπου πρὸς Ἐρεχθέα. Ἐπειδὴ δὲ Θησεὺς ἐβασίλευσεν γενόμενος μετὰ τοῦ ξυνετοῦ καὶ δυνατός, τά τε ἄλλα διεκόσμησεν τὴν χώραν καὶ καταλύσας τῶν ἄλλων πόλεων τά τε βουλευτήρια καὶ τὰς ἀρχὰς ἐς τὴν νῦν πόλιν οὖσαν, ἓν βουλευτήριον ἀποδείξας καὶ πρυτανεῖον, ξυνῴκισεν πάντας καὶ νεμομένους τὰ αὐτῶν ἑκάστους ἅπερ καὶ προτοῦ ἠνάγκασεν μιᾷ πόλει ταύτῃ χρῆσθαι, ἥ, ἁπάντων ἤδη ξυντελούντων εἰς αὐτήν, μεγάλη γενομένη παρεδόθη ὑπὸ Θησέως τοῖς ἔπειτα». Παραπλήσια δέ, ἂν οὐχὶ κατὰ πάντα ὅμοια, ἔπραξαν οἵ τε βασιλεῖς τῆς Σπάρτης ὡς πρὸς τὴν Λακωνικὴν καὶ τὴν Μεσσηνίαν καὶ οἱ βασιλεῖς τῆς Ῥώμης ὡς πρὸς τὸ Λάτιον. Μέχρι τοῦ σημείου τούτου οἱ ἀγῶνες τῶν τριῶν πόλεων ηὐδοκίμησαν ἐξ ἴσου κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον· ἡ ἔκβασις δὲν ἀπέβη διάφορος εἰμὴ κατόπιν. Μήπως ὅμως τότε αἱ δυσχέρειαι ὑπῆρξαν ὀλιγώτεραι ἐν Ἰταλίᾳ ἢ ἐν Ἑλλάδι; Βεβαίως οὐχί. Ἂν ἐντεῦθεν τοῦ Ἰονίου πελάγους οἱ Ἀργεῖοι, οἱ Κορίνθιοι, οἱ Θηβαῖοι, οἱ Εὐβοεῖς, οἱ Σάμιοι, οἱ Χῖοι, οἱ Λέσβιοι, ἵνα μὴ κατονομάσωμεν ἁπάσας τὰς Ἑλληνίδας πόλεις, δὲν ἔπαυσαν ἐξεγειρόμενοι νῦν μὲν κατὰ τῆς Σπάρτης, νῦν δὲ κατὰ τῶν Ἀθηνῶν, ἐκεῖθεν τοῦ Ἀδρίου οἱ Ἐτροῦσκοι, οἱ Σαβῖνοι, οἱ Αἴκουοι, οἱ Οὐόλσκοι, οἱ Σαμνῖται καὶ οἱ Ἕλληνες τῆς κάτω Ἰταλίας ἀνετάχθησαν ἔτι πεισματωδέστερον κατὰ τῆς Ῥώμης· καὶ πλὴν τούτου αἱ μὲν δύο Ἑλληνίδες πόλεις ἐπεζήτουν τὴν συγχώνευσιν ὁμοφύλων καὶ ὁμογλώσσων, τῆς δὲ παρὰ τὸν Τίβεριν πόλεως ὁμογενεῖς δὲν ἦσαν εἰμὴ οἱ Λατῖνοι· ὥς τε ἡ Ῥώμη ἐδέησεν νὰ ἀναλάβῃ πρὸς τὰ λοιπὰ Ἰταλικὰ ἔθνη τὸν διπλοῦν ἀγῶνα τοῦ νὰ ἄρξῃ αὐτῶν καὶ ἐνταυτῷ νὰ ἐκλατινίσῃ αὐτά. Ἀλλαχοῦ λοιπὸν δέον νὰ ζητήσωμεν τὴν λύσιν τοῦ προκειμένου ζητήματος καὶ οὐχὶ ἐν τῷ δόγματι ὅτι ὑπάρχουσιν λαοὶ καὶ χῶραι φύσει ἀνεπίδεκτοι ἑνότητος. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ ἀρχαία Ἑλλὰς ἐπεζήτησεν τὴν ἐθνικὴν ἑνότητα διὰ τρόπων, οἵ τινες κατέστησαν αὐτὴν ἀνέφικτον. Ἡ Σπάρτη καὶ αἱ Ἀθῆναι ἠξίωσαν ὅτι οἱ ὀκτακισχίλιοι μαχηταὶ τῆς πρώτης καὶ οἱ τρισμύριοι τῆς δευτέρας τῶν πόλεων τούτων ἐθέλουσιν νὰ ἄρξωσιν τῆς Ἑλλάδος, ἧς οἱ μαχηταὶ συνεποσοῦντο εἰς πολλὰς ἑκατοντάδας χιλιάδων· καὶ ὅτι ἐθέλουσιν νὰ ἄρξωσιν τούτων μηδεμίαν παρέχοντες αὐτοῖς μετοχὴν εἰς τὰ κυριαρχικὰ τῆς ἐθνικῆς ἑνότητος δίκαια. Διὰ τοῦτο δὲν ἠδυνήθησαν νὰ συγκροτήσωσιν ἑνότητα πλήρη καὶ συμπαγῆ, ἀλλὰ μόνον συμμαχίας ἀτόνους, αἵ τινες θᾶσσον ἢ βράδιον ἀπέβαινον τυραννίδες, ἵνα ἐπὶ τέλους διαλυθῶσιν εἰς τὰ ἐξ ὧν συνετέθησαν.