Μέγας Βασίλειος ὁ Καππαδόκης

Ὁ Μέγας Βασίλειος ὁ Καππαδόκης ἦτο ἱεράρχης καὶ οἰκουμενικὸς διδάσκαλος. Ἐγεννήθη τῷ 330 ἐν Νεοκαισαρείᾳ τοῦ Πόντου, ἐξ εὐσεβοῦς οἰκογενείας. Ὁ πατήρ του, Βασίλειος ὁμοίως καλούμενος, ἤσκει τὸ ἔργον τοῦ ῥήτορος καὶ τοῦ διδασκάλου. Ἡ μήτηρ του Ἐμμέλεια ἦτο θυγάτηρ μάρτυρος. Ἡ πρὸς πατρὸς μάμμη του Μακρῖνα διετέλεσεν μαθήτρια Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ καὶ ἐμερίμνησεν διὰ τὴν ἀγωγὴν τοῦ νεαροῦ Βασιλείου. Τὰ πρῶτα γράμματα ἐξέμαθεν οὗτος πλησίον τοῦ πατρός του. Κατόπιν ἐφοίτησεν εἰς τὰς σχολὰς τῆς: 

• Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας, ἥ τις ὑπῆρξεν ἡ δευτέρα αὐτοῦ πατρὶς

• Ῥωμανίας

• περιωνύμου φιλοσοφικῆς σχολῆς τῶν Ἀθηνῶν

Εἰς τὴν περιώνυμον φιλοσοφικὴν σχολὴν τῶν Ἀθηνῶν ἀνεπτύχθη εἰς ὕψιστον βαθμὸν ἡ φιλία του μετὰ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ, μετὰ τοῦ ὁποίου εἶχεν ἤδη συνδεθῆ ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τῆς ἐν Καισαρείᾳ φοιτήσεώς του. Ἕτερος ἐπιφανὴς φοιτητὴς τῆς αὐτῆς σχολῆς κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους ἦτο ὁ κατόπιν αὐτοκράτωρ Ἰουλιανός.

Ὁ Μέγας Βασίλειος, μετὰ ὑπερτετραετεῖς ἐν αὐτῇ σπουδάς, ἀπέκτησεν πάσας σχεδὸν τὰς γνώσεις τοῦ καιροῦ ἐκείνου. Ἐσπούδασεν: γραμματικήν, ῥητορικήν, φιλοσοφίαν, γεωμετρίαν, ἀστρονομίαν, ἰατρικήν. Ἐπιστρέψας ἐν Καισαρείᾳ περὶ τὸ 356 ἐδίδαξεν ἐπί τι διάστημα ῥητορικήν, κατόπιν δὲ βαπτισθεὶς ἀπεφάσισεν νὰ ἀσπασθῇ τὸν μοναχικὸν βίον. Ἵνα γνωρίσῃ τὸ γνήσιον μοναχικὸν πνεῦμα ἐπεσκέφθη τοὺς διασημοτέρους ἀσκητάς: Συρίας, Παλαιστίνης, Μεσοποταμίας καὶ Αἰγύπτου. Τέλος, ἀφ’ οὗ διένειμεν τὰ ὑπάρχοντά του εἰς τοὺς πτωχούς, ἀπεσύρθη καὶ ἠσκεῖτο μετὰ ὁμοφρόνων του εἰς ἔρημόν τινα πλησίον τῆς Νεοκαισαρείας τοῦ Πόντου. Ἐκεῖ ἐπεσκέφθη αὐτὸν ὁ ἰσάδελφός του φίλος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνὸς καὶ τότε οἱ δύο ὁμοῦ προσευχόμενοι καὶ μελετῶντες ἐξεπόνησαν ἀνθολογίαν ἐκ τῶν ἔργων τοῦ Ὠριγένους, τὸν ὁποῖον πολὺ ἐθαύμαζον, τὴν Φιλοκαλίαν, καὶ ἠσχολήθησαν περὶ τῆς συντάξεως μοναχικῶν κανόνων, οἵ τινες ἀργότερον ἐχρησίμευσαν ὡς βάσις τοῦ μοναχικοῦ συστήματος τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς ἐκκλησίας.

Περὶ τὸ 362 ἢ τὸ 364 ὁ ἐπίσκοπος Καισαρείας Εὐσέβιος ἐκάλεσεν πλησίον του τὸν Μέγαν Βασίλειον καὶ ἐχειροτόνησεν τοῦτον διάκονον καὶ μετ’ ὀλίγον πρεσβύτερον, ἵνα ἔχῃ αὐτὸν ὡς βοηθὸν κατὰ τὴν ἐξάσκησιν τῶν ποιμαντορικῶν του καθηκόντων. Τῷ 370, θανόντος τοῦ Εὐσεβίου, ἐξελέγη ὡς διάδοχος αὐτοῦ ὁ Μέγας Βασίλειος, ἀνεδείχθη δὲ πρότυπον ἐκκλησιαστικοῦ ποιμένος. Ἠγωνίσθη ἰδιαιτέρως κατὰ τοῦ Ἀρειανισμοῦ, τὸν ὁποῖον ἐπροστάτευεν ὁ κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην αὐτοκράτωρ Οὐάλης. Ἐπεδίωξεν τὴν βελτίωσιν τῶν ἕνεκα τοῦ κατὰ τὴν ἐποχὴν αὐτὴν ἀναφυέντος ἐν Ἀντιοχείᾳ μελετιανοῦ σχίσματος διατεταραγμένων σχέσεων μεταξὺ τῶν Ἀνατολικῶν καὶ τῆς Δυτικῆς ἐκκλησίας. Παροιμιώδης κατέστη ἡ κοινωνικὴ δρᾶσις καὶ ἰδίᾳ ἡ φιλανθρωπία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ὅτε ἐξέσπασεν μέγας λιμὸς ἐν Καισαρείᾳ τῷ 368, οὐχὶ μόνον ἔσπευσεν νὰ βοηθήσῃ καὶ νὰ μεριμνήσῃ διὰ τοὺς ἐξ αὐτοῦ πληγέντας, ἀλλὰ ἵδρυσεν καὶ συγκρότημα φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων, ὁλόκληρον πόλιν ἐντὸς τῆς πόλεως, τὴν ἐξ αὐτοῦ ὀνομασθεῖσαν Βασιλειάδα. Ὁ ὑπερασκητικὸς βίος τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ ἡ ἀκάματος αὐτοῦ ἐκκλησιαστικὴ δρᾶσις ἐκλόνισαν τὴν ἄλλως ἐπισφαλῆ του ὑγείαν καὶ κατόπιν ἐπιμόνου παθήσεως τῶν νεφρῶν ἀπέθανεν τῇ 1ῃ Ἰανουαρίου 379 εἰς ἡλικίαν 49 ἐτῶν.

Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀνεδείχθη ἔξοχος συγγραφεύς, κατέλιπεν δὲ πολλὰ καὶ σπουδαιότατα συγγράμματα. Τὰ συγγράμματα ταῦτα ἐν τοῖς τόμοις τῆς Πατρολογίας τοῦ Migne διαιροῦνται εἰς τέσσαρας κατηγορίας:

1) Δογματικὰ

• Ἀνατρεπτικὸς τοῦ ἀπολογητικοῦ τοῦ δυσσεβοῦς Εὐνομίου

• Περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος

2) Πρακτικὰ 

• Ἀσκητικὰ

• Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ Ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων

• Περὶ βαπτίσματος λόγοι δύο

• Περὶ τῆς ἐν παρθενίᾳ ἀληθοῦς ἀφθορίας

3) Ὁμιλίαι

• Ἑρμηνευτικαὶ ὁμιλίαι

• Ἠθικαὶ ὁμιλίαι

• Ἐγκωμιαστικαὶ ὁμιλίαι

• Δογματικαὶ ὁμιλίαι

4) Ἐπιστολαὶ